II.46 sthira sukham asanam

sthira - stabilny, stały, zrównoważony, niezachwiany, trwały
sukham - szczęście, zadowolenie
asanam - pozycja, postawa

Asana jest doskonałą stabilnością ciała, zrównoważeniem rozumu i szczęśliwością ducha. Sutry II. 46-48 definiują asanę i efekty jej praktyki.

Wykonując dowolną asanę, należy robić ją tak, aby ciało pozostawało stabilne i niezachwiane, umysł pogodny, a serce skupione i szczęśliwe. W taki sposób należy rozumieć, praktykować i doświadczać każdą pozycję. Wykonywanie asan powinno być odżywcze i oświecające.

Niektórzy uważają, iż sutra ta oznacza, że wystarczy wykonywać dowolną, wygodną pozycję. Jednak wtedy byłaby to asana przyjemności (bhogasana), a nie yogasana. Sutra ta definiuje asanę doprowadzoną do doskonałości. Już od pierwszej sutry Patańdżali wymaga najwyższego skupienia od tego, kto pragnie osiągnąć doskonałość. Tę dyscyplinę i skupienie należy zastosować do praktyki każdej asany, aby penetrować jej głębię w najodleglejszych częściach ciała. Nawet w pozycjach medytacyjnych należy angażować komórki, włókna, stawy i mięśnie do współpracy z umysłem. Jeżeli nie wykonuje się asan w ten sposób, to tracą one swoją świeżość, a wykonujący staje się raczej osobą chorą (rogi) niż joginem.

Niektórzy dzielą asany na takie, które rozwijają ciało i takie, których używa się w trakcie medytacji. Niemniej w każdej asanie należy stonować ciało i zestroić umysł tak, aby można było trwać w niej dłużej zachowując nieruchome ciało i spokojny umysł. Asany powinno się wykonywać bez wywoływania agresywności we włóknach mięśniowych czy w komórkach ciała. Należy stwarzać przestrzeń pomiędzy mięśniami a skórą, tak aby ruchy mięśni, stawów i więzadeł dotarły do skóry. Wtedy skóra przesyła informacje do mózgu, umysłu i rozumu, które oceniają stosowność tych ruchów. W ten sposób angażuje się zasady yamy i niyamy oraz harmonizuje działanie i obserwowanie. Dodatkowo praktyka różnorodnych asan oczyszcza system nerwowy i sprawia, że energia zaczyna płynąć bez przeszkód oraz zapewnia równomierne jej rozprzestrzenianie podczas pranayamy.

Zazwyczaj umysł znajduje się bliżej ciała oraz narządów działania i postrzegania niż duszy. W miarę jak asany stają się coraz bardziej oczyszczone, automatycznie przeobrażają się one w medytację, jako że inteligencja zostaje zmuszona do penetrowania głębi bytu.

W każdej asanie należy wykonać pięć czynności: konatywną, kognitywną, psychiczną, intelektualną i duchową. Czynność konatywna polega na posługiwaniu się narządami ruchu. Działanie kognitywne jest postrzeganiem wyników tych czynności. Kiedy się one ze sobą stapiają, zdolność rozróżniająca umysłu kieruje narządy ruchu i postrzegania do wykonywania asan bardziej prawidłowo; doświadcza się rytmicznego wszechprzenikającego i nieprzerwanego strumienia energii oraz skupienia, zarówno dośrodkowo jak i odśrodkowo, we wszystkich kanałach ciała. W komórkach i umyśle odczuwa się czysty stan radości. Ciało, umysł i dusza stają się jednym. Oto przejaw dharany i dhyany w praktyce asany.

Wyjaśnienia Patańdżalego dotyczące dharany i dhyany w sutrach III.1-2, doskonale opisują prawidłowy sposób wykonywania asany - ?skupienie uwagi na wybranym punkcie lub obszarze wewnątrz lub na zewnątrz ciała, jest koncentracją (dharana)?. Utrzymywanie tego intensywnego skupienia prowadzi od uwagi jednoupunktowionej do nie-wyszczególnionej. Gdy uważne skupienie łączy nieprzerwanie świadomość praktykującego i jego praktykę - jest to dhyana. W sutrze II.48 Patańdżali stwierdza, że prawidłowe wykonywanie asany uwalnia od par przeciwieństw, co wyraźnie wskazuje na zaangażowanie dharany i dhyany. (...)

II.47 prayatna śaithilya ananta samapattibhyam

prayatna - wytrwały wysiłek, nieustanne staranie się, usiłowanie
śaithilya - rozluźnienie, relaks
ananta - nieskończony, bezkresny, wieczny, bezgraniczny
samapattibhyam - przybranie pierwotnej formy, spełnienie, zakończenie

Doskonałość w asanie osiąga się, gdy wykonanie jej staje się bezwysiłkowe i dociera się do nieskończonego wewnętrznego bytu.

Doskonałość w asanie osiąga się jedynie wtedy, gdy wygasa wysiłek, napełniając bezgraniczną równowagą i pozwalając ograniczonemu instrumentowi - ciału - połączyć się z duszą.

Można uznać, że sadhaka opanował swe pozycje, kiedy nieustanny wysiłek nie jest już dłużej potrzebny. W tej stabilności, rozumie on fizjologię każdej asany i wnika do wewnątrz, sięgając najdrobniejszych części ciała. Następnie opanowuje sztukę relaksu, z zachowaniem jędrności oraz rozszerzenia ciała i świadomości. W ten sposób rozwija wrażliwy umysł. Dzięki tej wrażliwości, ćwiczy zdolność odczytywania, poznawania i wnikania w nieskończoność. Jest on zanurzony w bezkresnym stanie jedności, który jest niepodzielny i uniwersalny.

Niektórzy uważają, że można osiągnąć mistrzostwo w asanie poddając się po prostu Bogu. Jak jednak byłoby to możliwe? W jodze jesteśmy na krawędzi ostrza i w asanie należy osiągnąć doskonałość poprzez wytrwałość, czujność i wnikliwość. Bez tego pozostajemy otępiali i nie czynimy postępu. Samo poddanie się Bogu nie czyni nas doskonałymi, aczkolwiek pomaga zapomnieć o stresach życia i naszych wysiłkach oraz prowadzi do pokory nawet po osiągnięciu doskonałości w asanie.

Kiedy sadhaka osiągnie jednocześnie ten stan równowagi ciała i umysłu, pojawi się uwaga, rozszerzanie, rozprzestrzenianie oraz relaks i zleją się one z duszą. Jest to znak uwolnienia się od par przeciwieństw: rozkoszy i bólu, kurczenia i rozciągania, ciepła i zimna, honoru i hańby, itd.

Doskonałość w asanie przynosi niezmącone szczęście, uświęcenie i błogość.

II.48 tatah dvandvah anabhighatah

tatah - odtąd, wtedy
dvandvah - dualności, pary przeciwieństw
anabhighatah - wygaśnięcie przeszkód

Odtąd pary przeciwieństw nie przeszkadzają sadhace.

Efektem asany jest wyzwolenie się z par przeciwieństw i rozróżniania pomiędzy ciałem a umysłem, umysłem a duszą.

Gdy ciało, umysł i dusza jednoczą się w doskonale wykonanej asanie, adept doznaje uczucia błogości. W takiej asanie, umysł, który jest korzeniem dualistycznego postrzegania, zatraca swą tożsamość i przestaje adeptowi przeszkadzać. Ciało jednoczy się z umysłem, a umysł z duszą. Nie istnieje już dłużej radość i smutek, ciepło i zimno, honor i hańba, ból i przyjemność. Oto doskonałość działania oraz wolność świadomości.

II.49 tasmin sati śvasa praśvasayoh gativicchedah pranamayah

tasmin - w tym
sati - bycie
śvasa - wdech
praśvasa - wydech
gati - ruch, ścieżka, bieg, droga
vicchedah - zatrzymanie, zastopowanie, przerwanie

pranayamah (prana - oddech, siła witalna; ayamah - wzrost, wydłużenie i rozprzestrzenienie długości, szerokości i obwodu), kontrolowanie oddechu, rozprzestrzenianie siły życiowej lub energii witalnej poprzez regulowanie oddechu.

Pranayama to regulowanie wchodzącym i wychodzącym strumieniem oddechu, któremu towarzyszy zatrzymanie. Należy ją praktykować dopiero po osiągnięciu doskonałości w asanie.

Sutry II.49-53 opisują pranayamę i jej efekty.

Pranayama - czwarty element jogi - jest tym, czym serce dla ludzkiego ciała.

Warto zauważyć, że Patańdżali wyraźnie zaleca sadhace, aby wykonywać pranayamę dopiero po osiągnięciu doskonałości w asanie. Po raz pierwszy wskazuje kolejność przy wspinaniu się po drabinie jogi, podczas gdy nie zastrzegał takiego następstwa przy innych stopniach.

Zazwyczaj strumień oddechu jest niekontrolowany i nieregularny. Obserwacja tych odmian i skłanianie umysłu do kontrolowania wdechu, wydechu i zatrzymania zgodnie z regularnym, rytmicznym wzorcem jest pranayamą.

Prana to samoenergetyzująca siła, która wytwarza pole magnetyczne w formie Wszechświata i współgra z nim zarówno przy podtrzymywaniu jak i niszczeniu w celu dokonywania kolejnych aktów tworzenia. Utrzymuje ona przy życiu na wszystkich poziomach, zarówno każdą istotę jak i Wszechświat, działając jako energia fizyczna. Jako energia psychiczna jest ona czynna tam, gdzie umysł zbiera informacje; i jako energia intelektualna ze zdolnością rozróżniania, tam gdzie sprawdza się i filtruje informację. Ta sama prana działa jako energia seksualna, duchowa i kosmiczna. Wszystko co wibruje we Wszechświecie jest praną: ciepło, światło, grawitacja, magnetyzm, żywotność, moc, witalność, elektryczność, życie i duch - wszystkie one są przejawem prany. To kosmiczna osobowość obecna we wszystkich istotach żywych i w materii nieożywionej. Jest bogactwem życia i pierwotną przyczyna każdej aktywności.

Ta samoenergetyzująca się siła jest podstawą życia i świadomości. To ona stwarza wszystkie byty we Wszechświecie. Wszystkie istoty są z niej zrodzone i żyją dzięki niej. Gdy umierają, ich indywidualny oddech rozpuszcza się w oddechu kosmicznym. Prana jest nie tylko osią koła życia, ale i jogi. Wszystko jest w niej osadzone. Umożliwia życie, tworząc słońce, księżyc, chmury, wiatr, deszcz, ziemię i wszystkie formy materii. Jest ona zarówno bytem (sat) jak i nie-bytem (asat). Każda rzecz czy też istota, wliczając człowieka, znajduje w niej schronienie. Prana jest podstawową energią i źródłem wszelkiego poznania.

Prana (energia) i citta (świadomość) są w nieustannym wzajemnym kontakcie. Są jak bliźniaki. Prana skupia się tam, gdzie znajduje się citta, a citta tam, gdzie jest prana. Teksty jogi mówią, że jak długo oddech pozostaje spokojny, prana jest spokojna i dzięki temu citta jest spokojna. Wszystkie rodzaje wibracji i poruszeń dobiegają końca, gdy prana i citta są zrównoważone i wyciszone.

Jogini badali powiązania między oddechem a świadomością i zalecili praktykę pranayamy w celu zrównoważenia energii i świadomości.

Słowo pranayama składa się z dwóch elementów: prana i ayama. Prana jest energią, która powstaje, gdy samoenergetyzująca się siła przenika ciało. Ayama oznacza prostowanie, wyciąganie, rozszerzanie, długość, szerokość, regulowanie, wydłużanie, powściąganie i kontrolę. Gdy samoenergetyzująca siła przenika ciało i towarzyszy temu rozciąganie, rozszerzanie oraz kontrola - jest to pranayama.

W Śrimad Bhagavatam znajdujemy opowieść o tym, jak dzięki ubijaniu oceanu uzyskano ?nektar nieśmiertelności?. Historia ta, jak będzie można zrozumieć z wplecionych wyjaśnień, symbolizuje procesy zachodzące w ludzkim ciele w trakcie praktyki pranayamy.

Aniołowie (deva) zaniepokojeni rosnącą mocą demonów (asura), obawiając się, że zło zdominuje dobro, zwrócili się po pomoc do Bogów - Śiwy, Brahmy i Indry, a ci z kolei do Boga Wisznu - obrońcy Wszechświata.

Wisznu zasugerował ubijanie oceanu, w celu wydobycia ukrytego w nim nektaru nieśmiertelności (amrta). Doradził aniołom, aby porozmawiały z demonami o działaniu nektaru i przekonały ich do wspólnego ubijania oceanu. On natomiast uczyni resztę.

Aniołowie i demony postanowiły, że użyją Góry Meru jako narzędzia do ubijania, a Boga Adiśeszę - węża będącego łożem Wisznu - jako liny do obkręcania góry.

Zebrano rośliny, pnącza, rozmaite trawy oraz zioła i wrzucono do oceanu jako surowce, które będzie można ubijać, aby wyprodukować nektar życia.

(Według ayurvedy - tradycyjnej medycyny indyjskiej - ciało składa się z siedmiu składników (dhatu) oraz trzech przenikających płynów organicznych (dosa). Tych siedem składników tworzy ciało. Są nimi: mlecz (rasa), krew (rakta), mięśnie (mamsa), tłuszcz (meda), kości (asthi), szpik (majja), nasienie (śukra). Zapewniają one odporność ciała na infekcje i choroby. Ubija się je razem w trakcie pranayamy, aby wytworzyć nektar życia.

Góra Meru symbolizuje kręgosłup i działa jak tłuczek do ubijania oddechu w celu wytworzenia energii. Bóg Adiśesza symbolizuje susumnę (główny kanał energetyczny - przyp. tłum.) - jest to lina, która porusza lub kontroluje kręgosłup podczas oddychania. Głowa i ogon Adiśeszy symbolizują kanały energetyczne pingala i ida lub wznoszący i opadający ruch wdechu oraz wydechu.

W zachodniej terminologii medycznej ida odpowiada parasympatycznemu systemowi nerwowemu, pingala - sympatycznemu systemowi nerwowemu, natomiast susumna - centralnemu systemowi nerwowemu. Wdech i wydech są dwoma końcami centralnego systemu nerwowego - pręta, który ubija, aby wytworzyć energię, którą później magazynuje się w siedmiu centrach energetycznych kręgosłupa (cakra). Wdech i wydech ubijają wspólnie, aby wytworzyć energię witalną, znaną jako prana.)

Ale wróćmy do naszej opowieści. W trakcie ubijania Góra Meru zapadła się głęboko w oceanie i trzeba było przerwać pracę. Wówczas Wisznu wcielił się w żółwia (kurma), wpełzł pod górę i podniósł ją z dna oceanu. Teraz góra nie zapadała się już się i można było kontynuować ubijanie. W wyniku ubijania wyłoniły się liczne klejnoty, a ostatnim, który wynurzył się z oceanu, był nektar nieśmiertelności (amrta)

Dusza (atman) symbolizuje Wisznu, a ciało naturę (prakrti). Atman działa jak żółw, podnoszący i utrzymujący przeponę uniesioną do góry, pozwalając oddechowi wejść w kontakt z wewnętrznymi elementami ciała (ziemia, woda, ogień, powietrze i eter) oraz jego siedmioma składnikami (mlecz, krew, mięśnie, tłuszcz, kości, szpik, nasienie), a także z dziesięcioma rodzajami energii życiowej: prana, apana, samana, udana, vyana, naga, kurma, krkara, devadatta i dhanamjaya.

W wyniku kontaktu siedmiu składników i dziesięciu energii życiowych oraz z pomocą kręgosłupa, oddechu i duszy wytwarza się w ciele eliksir siły życiowej. Jako że prana jest samoenergetyzującą siłą, dzięki procesowi pranayamy, nabiera więcej mocy.) Prana jest znana obecnie jako bioenergia.

Pierwszą rzeczą jaka wyłoniła się z oceanu była trucizna zwana halahala. Połknął ją Śiwa, który jako jedyny był w stanie ją wchłonąć. Halahala symbolizuje usuwanie toksyn w trakcie wydechu.

Surowcem do wytwarzania eliksiru życia jest pięć podstawowych elementów. Ziemia jest podstawą do wytwarzania, a eter rozprowadza energię. Powietrze jest aktywne w procesie wdychania i wydychania. Miesza ono i łączy elementy wody oraz ognia, które z natury są sobie przeciwstawne, w wyniku czego powstaje energia elektryczna znana jako siła życiowa. W sanskrycie nosi ona nazwę ojas - duchowy blask.

Wytwarzanie i rozprowadzanie prany w ludzkim ciele można porównać do produkowania i działania energii elektrycznej. Stojąca woda jest pozbawiona energii, a woda płynąca posiada dynamiczną, dającą życie siłę. Woda, która porusza się z minimalną siłą nie jest w stanie wytworzyć elektryczności. Dzięki zbudowaniu zbiornika, woda spada na turbiny, które wirują z prędkością i siłą, niezbędną do wyprodukowania energii. Energia spadającej wody lub pary pod ciśnieniem porusza turbinami wewnątrz pola magnetycznego, co wytwarza prąd. Moc jest wzmacniana lub zmniejszana przez transformatory, które regulują napięcie lub przepływ. Następnie przesyła się ją przewodami, aby oświetlać miasta i poruszać maszyny. Prana jest jak spadająca woda lub para pod ciśnieniem.

Obszar gardła jest polem magnetycznym. Praktyka pranayamy działa tak jak obracanie turbiny i przesyła pobraną energię do najodleglejszych komórek płuc, aby wytwarzały energię wewnętrzną. Energia ta magazynowana jest w cakrach, które są umiejscowione w kręgosłupie i działają jak transformatory. Energia wytworzona w gardle jest przesyłana przez cakry w górę lub w dół i rozprowadzana po całym ciele liniami przesyłowymi systemu krążenia i nerwowego.

Jogini odkryli i udoskonalili pranayamę, chcąc w pełni wykorzystać tę pobieraną energię do utrzymywania całego organizmu w optymalnej sprawności i harmonii.

W pranayamie błona membran śluzowych nozdrzy filtruje i oczyszcza oddech podczas wdechu. Wydech daje systemowi wystarczającą ilość czasu do wchłonięcia pobieranej energii tak, aby oddech mógł zmieszać się z krwią. Ta oczyszczona krew, pełna substancji chemicznych i hormonów nosi nazwę ?element pełen klejnotów? lub klejnot krwi (ratna purita dhatu)

Pełne wykorzystanie absorbcji i reabsorbcji energii umożliwia przeżycie stu lat w doskonałym zdrowiu fizycznym, z jasnym umysłem i równowagą ducha. Oto dlaczego praktykę pranayamy uważ się za wielką naukę i sztukę. (...)

II.50 bahya abhyantara stambha vrttih deśa kala samkhyabhih paridrstah dirgha suksmah

bahya - zewnętrzny
abhyantara - wewnętrzny
stambha - powściągnięcie, wstrzymanie, przerwa
vrttih - ruch
deśa - miejsce
kala - czas, trwanie
samkhyabhih - liczba, precyzja, dokładność, refleksja, rozwaga
paridrstah - regulowany, odmierzony
dirgha - wydłużony co do miejsca i czasu, rozszerzenie, pełny
suksmah - subtelny, miękki, znikomy, delikatny, wrażliwy

W pranayamie są trzy ruchy: wydłużony i delikatny wdech, wydech oraz zatrzymanie; wszystkie regulowane z precyzją co do czasu trwania i miejsca.

Pierwsze trzy rodzaje pranayamy to: uregulowany wdech, wydech i zatrzymanie; adept powinien wykonywać je, wydłużać i wysubtelniać zgodnie ze swoimi możliwościami. Elementy oddechu należy obserwować zwracając uwagę na miejsce (deśa), oznaczające tutaj klatkę piersiową, długość oddechu (kala) i precyzję (samkhya).

W pranayamie są dwa rodzaje zatrzymania oddechu. Jest to przerwanie strumienia oddechu po wdechu lub po wydechu. Ruchy oddechu i przerwa pomiędzy nimi są regulowane i przedłużane zależnie od pojemności płuc (deśa), czasu trwania i wymierzonej regulacji oddechu (kala) oraz stopnia wysubtelnienia i delikatności (samkhya) adepta. Mistrzostwo osiąga się dzięki praktykowaniu w harmonii, z rytmiczną regulacją (paridrsta). Skupienie na regulacji oddechu (prana vrtti), wydechu (bahya vrtti), wdechu (antara vrtti) i zatrzymania (stambha vrtti) nosi nazwę sabija (z zalążkiem), jako że uwaga jest skierowana na sam oddech.

Wdech porusza się od duszy ku świadomości. Jako że kosmiczna inteligencja (mahat) jest pierwszym przejawem aktywności natury, jej indywidualny odpowiednik - citta - działa, aby pobudzić duszę do aktywności. Wdech wykonuje się w celu dotknięcia pięciu powłok ciała: anandamaya, vijnanamaya, manomaya, pranamaya i annamaya lub elementów: akaśa, vayu, tej, ap i prthvi (wydech dotyka ich w odwrotnej kolejności) - objęcie ich wdechem jest ewolucją duszy lub wyniesieniem purusy. Gdy dusza wchodzi w kontakt z ciałem fizycznym, wdech staje się pełny. Teraz purusa łączy się w uścisku z prakrti. Wydech porusza się od ciała zewnętrznego do duszy, powłoka za powłoką. Jest to inwolucja lub zstępowanie prakrti, aby spotkać swego Pana - purusę. O ile wdech jest boskim zjednoczeniem purusy z prakrti, to wydech jest zjednoczeniem prakrti z purusą. Zatrzymanie wdechu to antara kumbhaka, a wydechu to bahya kumbhaka. Antara kumbhaka pogłębia uświęcenie purusy (svarupa pratistha), a bahya kumbhaka uwalnia od czterech celów życia (purusartha śunya). (Zob. IV.34.)

II.51 bahya abhyantara visaya aksepi caturthah

bahya - zewnętrzny
abhyantara - wewnętrzny
visaya - obszar, sfera, przedmiot, odniesienie, cel, zakres
aksepi - ominąć, przeciągnąć, przekroczyć, przewyższać
caturthah - czwarty

Czwarty stopień przewyższa zewnętrzną i wewnętrzną pranayamę i przejawia się jako bezwysiłkowy i nie-rozmyślny.
Czwarty stopień pranayamy sięga poza regulowanie lub modulowanie strumieniem oddechu i zatrzymaniem, wykraczając poza metodę opisaną w poprzedniej sutrze. Jest to stan podobny do kevala kumbhaka, o którym jest mowa w tekstach hatha yogi oraz w upanisadach jogicznych.

Ten rodzaj pranayamy osiąga się z chwilą, gdy oddech porusza się bez udziału woli lub wysiłku. Poruszenia umysłu i świadomości ustają. Strumień energii witalnej, rozum i świadomość zostają unieruchomione, z wyjątkiem wrażeń podświadomych. Jest to podobne do virama pratyayi opisanej w sutrze I.18. Doświadcza się stanu przerwy, zarówno w oddechu jak i umyśle. Wytryska z tego nowe przebudzenie, a światło rozumu z mocą penetruje najgłębszą istotę sadhaki.

Jako że ten stopień nie zawiera ograniczeń, wykracza poza zakres ruchów opisanych w pranayamach sutry II.50. Jest to nirbija (bez zalążka) pranayama.

II.52 tatah ksiyate prakaśa avaranam

tatah - w wyniku tego, wtedy
ksiyate - zniszczony, rozpuszczony
prakaśa - światło
avaranam - przesłaniający

Pranayama usuwa zasłonę przesłaniającą światło poznania i zwiastuje świt mądrości.

Praktyka pranayamy niszczy iluzję, którą tworzą: niewiedza, żądza i ułuda, zaciemniające rozum; a także pozwala jaśnieć wewnętrznemu światłu mądrości. Tak jak podmuch wiatru rozprasza chmury przesłaniające słońce, tak pranayama rozwiewa chmury, które zakrywają światło rozumu.

W upanisadzie Yoga Chudamani jest powiedziane, że nie ma wyższej praktyki niż pranayama. Mówi się, że jest najwyższym poznaniem (mahavidya), królewską ścieżką ku pomyślności, wolności i szczęściu.

II.53 dharanasu ca yogyata manasah

dharanasu - do koncentracji
ca - i
yogyata -zdolność, właściwość, odpowiedniość, trafność, możność, zdatność
manasah - umysł

I umysł staje się zdolny do koncentracji.

Pranayama jest nie tylko instrumentem wyciszającym umysł, lecz także bramą do koncentracji (dharana).

Z chwilą, gdy dzięki praktyce pranayamy zstępuje nowe światło poznania, umysł staje się zdolny zmierzać ku urzeczywistnieniu duszy.

Wynika stąd jasno, że sadhaka, który początkowo musiał się zmagać, by wzrastać na ścieżce jogi, przestrzegając samodyscypliny i studiując, odkrywa teraz, że jego wysiłki przemieniły się w naturalny zapał do kontynuowania sadhany.

II.54 svavisaya asamprayoge cittasya svarupanukarah iva indriyanam pratyaharah

sva - ich własny
visaya - przedmioty
asamprayoge - nie wchodzący w kontakt z
cittasya - zdolności myślenia, świadomości
svarupa - własna forma, naturalna forma
anukarah - naśladowanie, następowanie
iva - jak gdyby
indriyanam - zmysły
pratyaharah (prati + ang + hr = pratyahara, tj. wciągać ku przeciwnemu. Prati= przeciwny, wbrew, z powrotem; ang = blisko, ku, moc; hr - brać, znosić, przenosić; hr jest rdzeniem słowa pratyahara) wycofywanie, zawrócenie, cofanie, powściąganie, powstrzymanie, oderwanie zmysłów

Oderwanie zmysłów, umysłu i świadomości od kontaktu z zewnętrznymi przedmiotami, a następnie wciągnięcie ich do wnętrza ku widzowi - to pratyahara.

Teraz umysł staje się zdolny do skupienia, a zmysły przestają mu się naprzykrzać nieustannym domaganiem zaspokajania. Tracą one zainteresowanie smakami i posmakami odpowiadających im obiektów i są wycofywane ze świata zewnętrznego, aby pomóc umysłowi w jego wewnętrznym poszukiwaniu. Oto pratyahara.

Jest ona podstawą ścieżki wyrzeczenia. Ptak nie może latać, gdy traci jedno ze skrzydeł, podobnie jest z sadhaką. Dwoma skrzydłami jogi są: praktyka (od yamy po pranayamę) i wyrzeczenie (od pratyahary po samadhi). Aby latać, oba są niezbędne. Wtedy jogin spoczywa w swej duszy, postrzegając wszystkie rzeczy bezpośrednio, bez pośrednictwa świadomości (citta). W normalnym codziennym życiu, świadomość pomaga zmysłom postrzegać przedmioty tego świata, a towarzyszą temu myśli zdobywania, odrzucania lub rezygnowania. Zmysły zostają przez nie zahipnotyzowane i wyciągane na zewnątrz ku przyjemności. W pratyaharze zmysły zostają skierowane do wewnątrz, ku urzeczywistnianiu duszy. Pratyahara to oddzielenie umysłu od kontaktu ze zmysłami postrzegania i narządami działania - wówczas zwracają się ku duszy. Więź między umysłem a zmysłami można przyrównać do więzi pomiędzy pszczołami a ich królową. Jeżeli królowa porusza się, wszystkie postępują za nią. Gdy ona odpoczywa - pozostałe odpoczywają. Nie działają one niezależnie od królowej. Podobnie, gdy umysł zatrzyma się, zmysły również zaprzestają swego działania. Oto pratyahara. Jest ona początkiem powrotnej podróży człowieka ku Stwórcy. Jest to nauka powściągania zmysłów poprzez oddzielanie ich od tego, co je karmi - zewnętrznego, obiektywnego świata. Pratyahara uwalnia je dzięki zaprzestaniu dostarczania pożywienia w formie pragnień i ich zaspokajania. W wyniku kontrolowaniu zmysłów i umysłu, sadhaka wycofuje świadomość do jej źródła - duszy (atma), a przez duszę do Boga (Paramatma). Przykładowo, gdy wykonuje się asanę, inteligencja ciała rozszerza się na zewnątrz, a zmysły postrzegania, umysł i rozum są kierowane do wnętrza. To samo ma miejsce podczas wykonywania pranayamy. Oto pratyahara. Aby zrozumieć cechy i składniki natury, czytelnik powinien ponownie odwołać się do sutry II.19, w której w pełni zostały opisane podstawowe elementy wszechświata według filozofii samkhyi. W skrócie: Natura składa się z pięciu grubych elementów - ziemi, wody, ognia, powietrza i eteru - oraz ich pięciu subtelnych odpowiedników - zapachu, smaku, kształtu, dotyku i dźwięku. Oddziaływują one wzajemnie na siebie razem z trzema gunami: sattvy, rajasu i tamasu. Citta złożona z ego, rozumu i umysłu jest jednostkowym odpowiednikiem kosmicznej inteligencji (mahat). Ta kosmiczna inteligencja jest nieprzejawionym, pierwotnym zalążkiem natury lub też zasadą stwórczą narodzin wszystkich zjawisk świata materialnego. Istnieje również pięć zmysłów postrzegania: uszy, nos, język, oczy i skóra oraz pięć narządów działania: nogi, ręce, mowa oraz narządy rozrodcze i wydalania. Pięć zmysłów postrzegania wchodzi w kontakt z dźwiękiem, zapachem, smakiem, wzrokiem i dotykiem, przesyłając wrażenia do umysłu, gdzie zostają zmagazynowane w pamięci. Pamięć pragnie kolejnych doznań i namawia umysł, aby ominął rozum i prosi zmysły o jeszcze więcej zmysłowych przyjemności. W rezultacie podburza to umysł do poszukiwania dalszych doświadczeń za pośrednictwem narządów działania. W czasie tego procesu, rozum ocenia pozytywne i ujemne strony, aby równoważyć pamięć, umysł i zmysły, które wspominając smak zaznanych przyjemności, pragną więcej. Prawie nieuchronnie, rozum zostaje zlekceważony. W wyniku nadmiernej stymulacji i błędnego używania, narządy działania tracą swoją moc i nie są już dłużej w stanie pobudzać narządów postrzegania i umysłu. W wyniku siły przeszłych doznań, człowiek dalej tęskni za powtarzaniem wrażeń. Ale nigdy nie będzie się w pełni usatysfakcjonowanym. Powoduje to uczucie nieszczęścia i rozczarowania. W tym leży prawdziwe zadanie pratyahary - piątego członu jogi. Jest ona przyjacielem, który uwalnia cię od uwikłań zewnętrznego świata i prowadzi do szczęścia rozkoszowania się duszą. Praktyka pratyahary zmienia opisany powyżej mechanizm w następujący sposób. Umysł, który dotychczas omijał rozum, teraz zwraca się do niego o poradę. Rozum używa swej zdolności rozróżniania, aby rozważyć dobro i zło, to co właściwe i niewłaściwe oraz wspiera umysł w jego walce o uwolnienie się od wrzaskliwych żądań pamięci i odciśniętych w niej doznań. Ten akt poruszania się pod prąd pamięci i umysłu jest pratyaharą. Pratyaharę nazywa się zewnętrznym poszukiwaniem (bahiranga sadhana), ponieważ zmysły zostają okiełzane dzięki rozumowi, tak że mogą one rozpocząć podróż w przeciwnym kierunku i powrócić do swego źródła. Ten proces oceniania własnych instynktów, myśli i uczynków jest praktyką oderwania lub wyrzeczenia (vairagya). Oszczędza się energię i używa się jej wyłącznie, gdy jest to konieczne. Stopniowo opanowuje się nieustanną tęsknotę za powtarzaniem starych doznań. Pamięć zbiera nowe i świeże wrażenia i zostaje ujarzmiona, stając się podwładną rozumu i świadomości. To świadomość uchwyca rozum i doprowadza go do spoczynku u źródła sumienia. Wówczas impulsy natury zanikają, a intuicyjny wgląd wypływa bez przeszkód. Taki jest efekt pratyahary. Wspomniano już, że pranayama usuwa chmury, które zaciemniają rozum i pozwala mu rozbłysnąć. Umysł jest teraz gotowy do medytacji. Wcześniej, świadomość była zawsze gotowa podporządkować się i ulec zmysłom, a nawet ustąpić ze swej drogi, aby pomóc im zaspokoić pragnienia. Teraz zmysły zmieniają swój sposób działania i pomagają świadomości spełnić jej pragnienia doświadczenia zjednoczenia z Najwyższym. Oto pratyahara. Można ją podzielić na cztery etapy: fizyczny, psychiczny, intelektualny i duchowy. Wycofanie energii z narządów działania i zmysłów postrzegania do mózgu jest pratyaharą fizyczną. Wyciszenie poruszeń w czterech płatach mózgu jest pratyaharą psychiczną; wciągnięcie rozumu do pnia mózgu jest pratyaharą intelektualną. Skierowanie energii rozumu i świadomości do siedziby sumienia jest pratyaharą duchową. Prowadzi to do ujrzenia widza (atmasaksatkara).

II.55 tatah parama vaśyata indriyanam

tatah - wtedy, w wyniku tego
parama - najwyższy
vaśyata - ujarzmienie, opanowanie
indriyanam - zmysłów

Efektem pratyahary jest pełne opanowanie zmysłów.

Efekty pratyahary odczuwa się, gdy panuje się nad zmysłami, a umysł jest gotowy i skory do duchowego poszukiwania. Kiedy zmysły przestaną podążać za przyjemnościami, jakie oferuje świat zjawisk, można je ujarzmić, by służyły duszy.

* * *

W rozdziale Sadhana pada znajdują się wskazówki, jak zbadać własne słabości w każdej dziedzinie - moralnej, fizycznej, psychologicznej i intelektualnej - oraz jak je wyeliminować, gdyż nie sprzyjają one praktyce jogi i wyzwoleniu duchowemu. Yama rozwija sztukę uczciwego życia w społeczeństwie, niyama - oczyszczania własnych słabości. Asana eliminuje fizyczne i psychiczne niepokoje, a pranayama utrzymuje harmonię i zapobiega rozproszeniu strumienia energii witalnej, czyniąc umysł instrumentem zdolnym do medytacji. Pratyahara uszlachetnia zmysły i umysł. Tutaj kończy się poszukiwanie zewnętrzne (bahiranga sadhana). Teraz sadhaka przekracza próg poszukiwania wewnętrznego (antaranga sadhana) jogi. Tak oto kończy się wyjaśnianie sadhany - drugiego rozdziału Jogasutr Patańdżalego.

"Light on the Yoga Sutras of Patanjali" B.K.S. Iyengar wyd. Harper Collins Publishers, 1993

Tłumaczenie: Konrad Kocot