Wpływ praktyki jogi na dobrostan psychiczny
Najbardziej rozwinięte pole badań psychologicznych na temat wpływu praktyki jogi na zdrowie psychiczne dotyczy kwestii radzenia sobie ze stresem oraz stanami depresyjnymi. Pośród badań ilościowych warto wyróżnić te, które posługiwały się techniką kontrolowanej interwencji, badając poziom stresu po i przed odbyciu intensywnego kursu jogi przez nowicjuszy.
W kompleksowym przeglądzie 35 badań dotyczących jogi i depresji zespołu pod kierownictwem Karen Pilkington (2005) badaczki doszły do wniosku, że interwencje oparte na jodze mogą mieć potencjalnie korzystny wpływ na zaburzenia depresyjne. W jednym z opisanych przez nie badań grupa młodych osób doświadczających niewielkich objawów depresyjnych została zaproszona do udziału w 5-tygodniowym programie interwencji jogi Iyengara, zaś po jej zakończeniu osoby badane zadeklarowały znaczące zmniejszenie objawów depresji i lęku w stosunku do grupy kontrolnej, która nie brała udziału w kursie (Woolery i in. 2004). Z kolei w badaniu zespołu Andreasa Michalsena (2005) grupa kobiet doświadczających na co dzień wysokiego poziomu stresu uczestniczyła w 12-tygodniowym kursie, specjalnie dopasowanym do ich potrzeb jogi, metodą Iyengara. Analizując swoje wyniki, autorzy podali w wątpliwość, czy uzyskane przez nich wyniki dowodzące pozytywnego wpływu na redukcję stresu mają faktycznie związek z praktyką jogi, czy też były po prostu związane z satysfakcją związaną z uczeniem się trudnych i nowych pozycji jogicznych i zaangażowaniem w kurs oraz samym wysiłkiem fizycznym, który, jak dowodzą rozmaite badania z zakresu nauk o zdrowiu, wpływa dodatnio na poczucie szczęścia jednostki.
W celu dokładniejszego przyjrzenia się temu, czy i w jaki sposób to właśnie joga wpływa na redukcję stresu i radzenie sobie ze stanami depresyjnymi zespół badawczy Patricii Ann Kinser (2013) przeprowadził badanie, w którym także zastosowano kurs interwencji jogą, ale tym razem nie zbadano uczestniczek cierpiących na depresję za pomocą kwestionariuszy, lecz wywiadów semiustruktyzowanych. Dzięki zastosowaniu metodologii jakościowej możliwe było nie tylko stwierdzenie pozytywnego wpływu praktyki (czego dowodzą najprościej badania ilościowe), ale także uzyskanie informacji o tym, w jaki sposób kobiety postrzegały wpływ praktyki jogi na ich życie i zdrowie psychiczne. Z badań tych wynika, że joga stanowi dla praktykujących przede wszystkim sposób na zadbanie o siebie. Uczestniczki badania wskazały, że dzięki jodze uczyły się radzić sobie ze stresem i trudnościami związanymi z rozpamiętywaniem problemów, budowały poczucie siły i kompetencji, a także wzrastało ich poczucie samoakceptacji. Badane Kinser i innych opowiadały, w jaki sposób zajęcia jogi wspierały uczestniczki badania w wyjściu z domu i budowaniu relacji z innymi dzięki poczuciu wspólnotowego doświadczenia z innymi uczestniczkami zajęć, które miało miejsce w bezpiecznej i przyjaznej przestrzeni, co znacząco wpłynęło na zmniejszenie się ich poczucia samoizolacji. Wiele badaczy i badaczek potwierdza również, że joga oddziałuje poprzez swoją bliskość z technikami treningu uważności, koncentracji, otwartości i akceptacji (mindfulness) (Bishop i in. 2004) i wzmacniaja poczucie kompetencji (Smith, Alloy 2009). Poza korzyściami dla zdrowia psychicznego płynącymi z wysiłku fizycznego badacze zwracają uwagę na istotność pracy z oddechem, szczególnie ważnej podczas praktyki asan, jak i technik pranajamy, które wpływają na aktywację parasympatycznego układu nerwowego (Shastri i in. 2017). Ponadto istotne również może być stosowanie praktyk medytacyjnych i relaksacyjnych, które wpływają na redukcję reakcji na stres (Benson 1975; Kinser i in. 2012; Gotlib, Hammen 2015; Vempati, Telles 2016). Z kolei większa świadomość własnego ciała może przekładać się na większą autorefleksyjność jednostki i budowanie świadomości własnych emocji. Dla osób biorących udział we wspomnianym badaniu Kinser i innych istotne było również doświadczenie poczucia bezpieczeństwa i troski podczas zajęć ze strony nauczyciela jogi, które wpływa na zaangażowanie społeczne i reakcję układu limbicznego (Porges 2009). Z kolei z innych badań wynika, że dla cierpiących na depresję poczucie troski ze strony nauczyciela jest szczególnie ważnym czynnikiem facylitującym proces leczenia (Granek 2006; Rhodes, Smith 2010). Warto także wspomnieć, że w odróżnieniu od na przykład studiów fitnessu czy siłowni studia jogi w założeniu są zaprojektowane, aby wzmagać poczucie spokoju i wyciszenia uczestników zajęć (Andrews i in. 2004; Hoyez 2007).
Szereg badaczy i badaczek podejmuje się również prób sprawdzenia, w jaki sposób praktyka jogi wpływa także na zdrowie psychiczne osób niecierpiących na żadne poważniejsze problemy czy zaburzenia psychiczne. Z ich studiów wynika, że regularna praktyka jogiczna w połączeniu z praktyką uważności wpływają pozytywnie na samoregulację emocjonalną (Morone i in. 2012; Sauer-Zavalai in. 2013; Friese, Hofmann 2016), z czasem czyniąc ją również bardziej bezwysiłkową (Gard i in. 2014; Goleman 2015). Regularna praktyka wpływa również na wyższy poziom współczucia i wzrost autorefleksyjności (Sauer-Zavala i in 2013).
Interesujące wnioski z badań pojawiły się również w obszarze kwestii stosunku do własnego ciała i cielesności praktykujących. Erich Schiffmann i Trish O’Rielly (1996) zwracają uwagę, że ze względu na to, że jedną z najważniejszych umiejętności w jodze jest wyczucie, jak daleko wejść w daną pozycję tak, aby z jednej strony rozwijać fizyczne granice (zakres ruchu, wzmocnienie i rozciągnięcie mięśni), z drugiej zaś nie doznać kontuzji, to praktyka jogi uczy słuchania i docenienia informacji zwrotnych pochodzących z ciała. Z tego względu, dzięki zwiększonej świadomości i zdolności reagowania na sygnały pochodzące z ciała, praktykujący może zwracać uwagę na swoje wewnętrzne odczucie cielesności i zdolności fizyczne, zmniejszając tym samym znaczenie wyglądu fizycznego dla koncepcji indywidualnej tożsamości. Nie powinno zatem dziwić, że praktykujący jogę mają większą świadomość własnego ciała, traktują swoje ciało mniej przedmiotowo, są bardziej usatysfakcjonowani ze swojego wyglądu i mają mniej zaburzeń odżywania w porównaniu z grupą osób ćwiczących podczas zajęć aerobowych (Daubenmier 2005; Pilkington i in. 2005).
Stasińska Agata (2020) Czy joga może być "sztuką życia"? Przegląd badań na temat jogi jako zjawiska społecznego. "Przegląd Socjologii Jakościowej", t. 16, nr 4, s. 170-190 [dostęp 10 grudnia 2020 r.].Dostępny w Internecie: ‹www.przegladsocjologiijakosciowej.org›. DOI: http://dx.doi.org/10.18778/1733-8069.16.4.09
drukuj